به گزارش روابط عمومی مجمع الفکر الاسلامی ، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی مداحی، استاد مؤسسه الحکمه جامعه المصطفی و مدرس موسسه بین المللی مطالعات اسلامی ، شامگاه یکشنبه، ۲۴ آذرماه، در نشست «مستشرقان و حدیث شیعه» که در پژوهشکده مجمع‌الفکر الاسلامی برگزار شد، با اشاره به نگرش مستشرقان انگلیسی زبان به حدیث شیعه گفت: بیشترین آثار در مورد حدیث شیعه در مراکز علمی انلگستان، و فلسطین اشغالی، آمریکا، فرانسه و آلمان همچنین کانادا نوشته شده است که انگلستان و فلسطین اشغالی بیشترین آثار را تولید کرده‌اند. برخی آثار حدیثی خود مسلمانان در اروپا و به زبان عربی چاپ شده و برخی آثار هم به زبان‌های اروپایی و عمدتاً انگلیسی ترجمه شده است.
مداحی با ذکر اینکه در دهه اخیر، بحث تاریخ‌گذاری حدیث در میان مستشرقان مسئله مطرحی شده است، افزود: غربی‌ها معتقدند که حدیث ساخته و پرداخته مسلمانان از قرن دوم اسلامی به بعد است. لذا در بحث تاریخ گذاری تلاش می‌کنند تا تاریخ ایجاد و یا به اصطلاح جعل آن را کشف کنند.
مداحی با اشاره به آثار مهم روایی در شیعه در چند برهه مهم تاریخی تدوین شده است، تصریح کرد: در دوره ائمه(ع)، اصول اربعمأئه، در دوره آل‌بویه کتب اربعه حدیثی تألیف و تدوین شد. در دوره اخباریون مجامع ثانویه الوافی وسائل‌الشیعه و بحارالانوار شکل گرفت و همچنین شرح کتب اربعه تدوین شده. در عصر حاضر هم مجموعه‌های روایی و موسوعه‌های حدیثی در مراکز مختلف از جمله دارالحدیث و … تدوین شده است.
تمرکز مطالعات حدیثی مستشرقان بر ۲۰۰ سال صدر اسلام
وی افزود: تمرکز مستشرقان در حدیث شیعه بر قرن سوم و چهارم و همچنین بر دوره اخباریون یعنی عمدتاً صفویه است که حدیث در این دوره رونق زیادی دارد.
مداحی با بیان اینکه حدیث در سنت مسیحی و غربی معادل ندارد، تصریح کرد: آنان گفته‌های حضرت عیسی(ع) را گفته‌های خدا و معادل قرآن قرار می‌دهند. لذا درک آنان این است که حدیث ساخته مسلمین است. البته آن‌ها از مسئله منع تدوین حدیث در قرن اول به عنوان مؤید و دستاویز برای این نظر خود بهره می‌برند. در جوامع شیعه منع تدوین حدیث خیلی مهم نبوده، چون قاطبه احادیث ما از صادقین(ع) است که از مرحله منع تدوین حدیث گذشته بود، ولی منع حدیث دستاویزی برای مستشرقان است که بگویند تمامی احادیث مسلمین جعل شده است.
این محقق و پژوهشگر با ذکر اینکه مستشرقان تا سال ۱۹۵۰ توجهی به مطالعه حدیث شیعه نداشتند، افزود: اروپایی‌ها عمدتاً در برخورد با مسلمین با حکومت عثمانی و در سیسیل و اندلس هم با اهل سنت مواجه بودند؛ بنابراین عمداً بی‌توجه به حدیث شیعه نبوده‌اند. البته در دوره استعماری که بسیاری از آنان به ایران آمدند هم عمدتاً به جای مباحث حدیثی متوجه فرهنگ و هنر ایران شدند و به ترجمه حافظ، مثنوی معنوی و … پرداختند.
مداحی با اشاره به اینکه در دوره صفویه «آنتونیو دجسیس » به ایران برای تبلیغ مسیحیت می‌آید، ولی مسلمان شده و خودش گرایش اخباری تند می‌یابد، اظهار کرد: همچنین «جیمز مریک» به عنوان مبلغ مسیحی وارد ایران شد. ۱۱ سال مسیحیت را تبلیغ کرد و در نهایت کتاب حیات القلوب علامه مجلسی را در سال ۱۸۵۰ ترجمه و در آمریکا چاپ کرد.
اطلاعات اندک مستشرقان از شیعه
وی با پرداختن به اینکه مستشرقان اولیه اطلاعات کمی از شیعه داشتند و گزارشاتی هم که در آثارشان از شیعه می‌دادند اشتباهات زیادی داشته است، ابراز کرد: برای نمونه «ادوارد فندیک» در گزارشی از کتب شیعه آورده است که شیعیان اسم شیعه را دوست ندارند و خود را علوی می‌نامند؛ صحاح سته را قبول ندارند و به جای آن خودشان چند منبع حدیثی دارند که از جمله «من لا یستخرزه الفقیه»(عبارت صحیح، «من لا یحضره الفقیه» است)؛ وی در اینجا نام «من لایحضره الفقیه» را کاملاً اشتباه می‌نویسد؛ وی همچنین نهج‌البلاغه را به فردی به نام «الرازی» به جای سیدرضی نسبت می‌دهد و آن را در زمره منابع حدیثی شیعه می‌آورد که کاملاً غلط است.
مداحی اظهار کرد: «ادوارد براون» هم در گزارشی معراج‌السعادة و بحارالانوار را از جامع‌ترین کتب حدیثی نزد شیعه می‌داند، در حالی که معراج‌السعادة کتاب حدیثی شیعه نیست و نام نویسنده بحارالانوار را هم فردی غیر از مجلسی ذکر کرده است؛ «مصطفی شاه» در کتاب خود در مورد حدیث، ۶۱ مقاله از مستشرقان آورده که تنها سه مقاله در مورد حدیث شیعه است.
مداحی افزود: «بروکلمان» هم در گزارشی از کتب شیعه به چند کتب فقهی و حدیثی اشاره می‌کند و حتی دو منبع حدیثی شیخ طوسی را به عنوان منابع ذکر نمی‌کند و اشتباهاتی هم در نسبت دادن برخی آثار به صاحبانش دارد.
این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه گاهی تلقی می‌کنیم مستشرقان آثار ما را به غارت برده و نگاه عتیقه‌ای به این کتب داشتند، اظهار کرد: این جنبه را نفی نمی‌کنم، ولی باید توجه کنیم که خیلی از آثار مسلمین در اروپا از روی همین نسخه‌های برده شده از سوی مستشرقان چاپ شده است.
تلاش مثبت برخی مستشرقان برای معرفی شیعه
وی با بیان اینکه «شاردن» در سفرنامه خود نوشته ایرانیان چاپخانه ندارند و عمداً هم به سمت چاپ کتاب نمی‌روند، تصریح کرد: سیره ابن هشام، صحیح بخاری و وفیات الاعیان ابن خلکان و … اولین بار در غرب چاپ می‌شود، گرچه کتب شیعه مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرد تا اینکه اشپرنگر کتاب استبصار شیخ طوسی را در اروپا چاپ می کند و وقتی صنعت چاپ وارد کشورهای اسلامی شد چاپ آثار شیعه رونق گرفت.
مداحی تصریح کرد: اولین تلاش برای چاپ و معرفی آثار شیعه، توسط دونالدسون شکل گرفت که گزارشی از امامان شیعه در کتاب خود آورده است. همچنین «ای کی هوارد» نگاه مثبتی به شیعه داشته و الارشاد مفید را به انگلیسی ترجمه کرد و جزواتی برای معرفی کتب اربعه شیعه نوشت؛ وی مقالاتی در مورد عاشورا و امام حسین(ع) دارد که نگاه مثبتی دارد.
نقش عرفان شیعه در مستبصر شدن مستشرقان
استاد مؤسسه حکمت با اشاره به بررسی آثار بیش از ۳۰۰ مستشرق در تحقیقات خود، افزود: در این تحقیقات به این نتیجه رسیدم، مستشرقانی که از باب عرفان و تصوف اسلام را مطالعه کرده‌اند، بیشتر به اسلام گرایش یافتند تا کسانی که از باب قرآن و حدیث، وارد مباحث مطالعاتی اسلامی شده‌اند. و سید حسین نصر نیز بر این مسئله تنبیه داده اند. لذا برخلاف برخی مستشرقان اولیه اکنون در آثار برخی از آنان تصریح می‌شود که اسلام به واسطه تصوف رشد کرد.
مداحی ابراز کرد: مطرح‌ترین شیعه‌شناس دوره معاصر یعنی «ویلفرود مادلونگ» عمدتاً در مباحث کلامی شیعه تحقیق کرده و احادیث ائمه(ع) و به خصوص امام صادق(ع) را متأثر از معتزله می‌داند؛ وی دیدگاه شیعه در بحث جانشینی امام علی(ع) را در آثارش تقویت کرده است.
نگاه منفی مستشرق اسرائیلی به شیعه
مدرس دانشگاه ادیان و مذاهب تأکید کرد: همچنین «اتان کلبرگ» از دانشگاه حبرو مقاله‌ای در مورد «ابوتراب» نوشته و آورده است که شیعیان در طول تاریخ احادیثی را در این باره جعل کرده‌اند و احادیث پیامبر را که جهت مذمت داشته اند را به منقبت برگردانده اند. وی همچنین به همراه محمدعلی امیرمعزی کتاب القرائات و التنزیل و التحریف نوشته السیاری را تحقیق و چاپ کردند که احادیثی را جمع کرده که ظاهرا بر تحریف قرآن اشاره دارند.
وی با بیان اینکه کسانی مانند موجان مؤمن و همسرش بهایی بودند و متیو پیرس و لیندا کلارک هم آثاری در مورد ۱۲ امام نوشته‌اند، گفت: همچنین ارزینا لالانی، کتاب نخستین اندیشه‌های شیعی یعنی تعالیم امام باقر(ع) را نوشت و به ناقلان امام و عصر و دوره زندگی ایشان با نگاه مثبت پرداخته است.
مداحی با اشاره به اینکه عمده مطالعات حدیثی در انگلیس و فلسطین اشغالی در حال انجام است، بیان کرد: بسیاری از مستشرقان اسرائیلی تربیت یافته نسلی از مستشرقان آلمانی هستند و مستشرقان آلمانی به متون اسلامی و تاریخ اسلام اهمیت خاصی قائل بودند بر خلاف مطالعات مراکز آمریکایی که بیشتر به اسلام اجتماعی و مطالعه زندگی مسلمانان معاصر تاکید دارند.
